قرن بیست ویکم، قرن مواجه با جریان عظیمی از رقابت در بازارهای ملی و بین المللی، تغییر شیوه ی زندگی، ظهور مسایل جدید در عرصه های اجتماعی و سیاسی و نیز بروز مسایل زیست محیطی می باشد که همه این موارد سازمان ها را مجبور نموده اند تا در قبال دنیای متلاطم، پیچیده و تهدیدکننده ی پیرامون خود حساس بوده و واکنشی در خور توجه نشان دهند. بیش از هر زمان دیگر، سازمانها بایستی سیستمی را برای پیش بینی مسایل نوظهور و نیز نشان دادن واکنش مؤثر و فعال به این مسائل، در خود تدارک و تعبیه ببینند. همانطور که عنوان شد سازمانها برای انجام امور روزمره و نیز دست زدن به ابتکارات و نوآوری ها، ناگزیر از آگاهی هر چه بیشتر و سریع تر نسبت به ماهیت محیط کنونی و آینده ی پیش روی خود می باشند. در میان تکنیک های مختلفی که برای این منظور وجود دارد می توان به تکنیک پویش محیطی اشاره نمود. پویش محیطی بستر بروز و تجلی توانمندی های سازمان می باشد و فرصت ها، منابع، تعاملات و سایر شرایط و زمینه های بقاء و نوآوری را برای سازمان فراهم می سازد. پویش محیطی به زعم برخی صاحبنظران، مساله اصلی مدیران ارشد در بسیاری از سازمانهای امروزی می باشد. اهداف نظام پویش محیطی به صورت کلی شامل پیگیری اتفاقات و روندهای علمی، فنی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مهم برای سازمان، تعیین فرصتها و تهدیداتی که هر یک از این روندها برای سازمان به ارمغان می آورند.

وجود عدم قطعیت ها، پیچیدگی ها و ابهام از ویژگی های ساختاری صنعت دخانیات برای برنامه ریزان کشور در دوران کنونی است. در چنین شرایطی ابزارهای برنامه ریزی و استراتژی سنتی دیگر مناسب نیستند. لذا هدف پژوهش حاضر پویش محیطی عوامل موثر بر آینده نگاری راهبردی صنعت دخانیات ایران است. در واقع این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که شناسایی کدام عوامل محیطی می تواند در رسیدن به آینده مطلوب صنعت دخانیات ایران مؤثر باشد. پویش محیطی یکی از روش های آینده نگاری راهبردی است که هدفش شناسایی، فهم، ارزیابی و اولویت بندی پاسخ ها به موضوعات و تغییرات محیطی است. هدف از پویش محیطی، اعلام هشدار به موقع به تصمیم گیران است، تا بدین ترتیب تصمیم گیران فرصت کافی برای واکنش مناسب داشته باشند. پژوهش حاضر، از حیث بنیان فلسفی، پراگماتیسمی، از جهت هدف، اکتشافی و از منظر جهت گیری، کاربردی-توسعه ای است. جامعۀ نظری پژوهش، متخصصان و مدیران ارشد صنعت دخانیات و خبرگان دانشگاهی هستند که با روش نمونه گیری قضاوتی انتخاب شده اند. به منظور پویش محیطی عوامل موثر بر آینده نگاری راهبردی صنعت دخانیات، درگام اول با مرور نظام مند پیشینه پژوهش با روش فرا ترکیب و مصاحبه با خبرگان صنعت 66 عامل محیطی احصاء شد و سپس با استفاده از روش دلفی مهم ترین آن ها شناسایی شد. 28 پیشران غربال شده آینده صنعت دخانیات ایران در گروه های اقتصادی، فردی و روانی، قاچاق، فناوری، سیاسی و قانونی، اجتماعی، حکمرانی، زیست محیطی، سلامت و بهداشت و بازاریابی دسته بندی شدند.

آموزش عالی علاوه بر اینکه در زمره مهم ترین نهادهای انسان ساز و تمدن ساز است، طی دهه های اخیر همواره به عنوان یکی از پیشران های تولید ثروت و قدرت ملی در نظام اقتصاد جهانی مورد توجه بوده است. بنابراین اثربخشی این نهاد در سطوح تحلیل ملی، فراملی و فروملی قابل بررسی است. پیچیدگی های حاکم بر فضای آموزش عالی و جامعه ای که آن را احاطه کرده، از یک سو و شکل گیری فضای رقابت پذیری میان موسسات آموزش عالی برای شناخته شدن به عنوان موسسه برتر از سوی دیگر باعث شده است تداوم بقا و ارتقای مداوم موسسات آموزشی عالی از منظر رویکردهای آینده نگر و آینده اندیش اهمیت روزافزون پیدا کند. تلاش مستمر دانشگاه ها و کشورها برای دستیابی به جایگاه های برتر در رتبه بندی های بین المللی در حوزه آموزش عالی و به تبع آن جذب دانشجو، استاد و پژوهشگر خارجی که حائز شرایط نخبگی است، بازتاب فضای رقابتی و حرکت به سمت جامعه دانش مدار است. هر کشوری که سهم بیشتری از افراد باهوش و نخبه داشته باشد، سهم بیشتری از قدرت و ثروت را از آن خود خواهد ساخت. بر همین اساس سازوکار ارزیابی نهاد آموزش عالی برای احراز رتبه های برتر منطقه ای و جهانی مهم است. ارائه الگوی ارزیابی، علاوه بر بررسی گذشته و حال مستلزم به کارگیری رویکردهای معطوف به آینده است. به عبارت روشن تر، رویارویی با رویدادها و روندهای ملموس و ناملموس و همچنین عدم قطعیت هایی که نهاد آموزش عالی را احاطه کرده، جلوه ای از تلاش آینده نگر است تا از میان طیفی از آینده های ناخوشایند و خوشایند، آینده مطلوب آموزش عالی شناسایی و جهت تحقق آن برنامه ریزی و تدبیر لازم اتخاذ شود. در این مقاله تلاش شده است با استفاده از روش پویش محیطی، روندها و رویدادهای جهانی آموزش عالی و تجربه کشورهای منتخب، رصد و بر اساس نتایج حاصل از آن، شاخص ها و الگوی مطلوب ارزیابی موسسات آموزش عالی ایران پیشنهاد شود.

مطابق نظریات علمی جامعه شناختی و امنیتی، مؤلفه جمعیتی یک جامعه، همواره به عنوان یکی از بنیان های اصلی قدرت ملی آن کشور قرار داشته و بر این اساس واجد تأثیرگذاری مستقیم در نیل به اقتدار و امنیت ملی آن کشور است. در جمهوری اسلامی ایران کارکردهای بهینه ساز این مؤلفه در مبانی امنیتی و اقتداری نظام، از سال های گذشته تاکنون دارای شرایط نامطلوب، علی الخصوص در بعد کمی جمعیت، با کاهش نرخ زادوولد در سطح خانواده ها مواجه گردیده است. مقام معظم رهبری (مدظله العالی) ضمن اعلام هشدار نسبت به روند جمعیتی کشور و تأثیرات سوء آن در آینده توسعه و امنیت ملی در سال 1392؛ در سال 1393 نیز سیاست های کلان نیل به شرایط مطلوب جمعیتی نظام را مشتمل بر دو بعد کمی و کیفی و در 14 بند صادر فرمودند. برای پاسخگویی به دغدغه مقام معظم رهبری و بررسی شرایط زمینه ای لازم برای نیل به سیاست های تجویزی معظم له، پویش محیطی مؤلفه های جمعیتی کشور (بررسی نقاط قوت-ضعف داخلی و فرصت – تهدید خارجی) با بهره گیری از رویکرد تحقیق کیفی – کمی و به کارگیری روش های مطالعه اسنادی – کتابخانه ای و پیمایشی در قالب پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد، تمامی 35 شاخص جمعیتی شناسایی شده در تحکیم اقتدار و امنیت ملی کشور مؤثر بوده و 21 مورد از شاخص های مذکور در حوزه داخلی و 14 مورد در حوزه خارجی می باشند که از بین گویه های داخلی و خارجی مذکور به تفکیک پنج مورد از مهم ترین نقاط قوت – ضعف و فرصت – تهدید مؤلفه جمعیتی کشور شناسایی گردید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

پویش محیطی، در سال های اخیر به صورت چشم گیری مورد استفاده در سراسر جهان قرار گرفته است. اگرچه تعریف دقیق و شفافی برای این مفهوم وجود ندارد، ولی در کل می توان این گونه بیان کرد که این فرآیند، استفاده سیستماتیک از بهترین اطلاعات موجود برای انتخاب بهترین تصمیم ممکن را فراهم می کند. جستجویی سیستماتیک برای گرایش های نوین، فرصت ها و محدودیت هایی که در مسیر رسیدن به اهداف تعیین شده مدیریتی اثرگذار هستند. اهداف صریح پویش محیطی برای مسائل نوین و تکوینی، دانش و داده های ذخیره شده درباره آن ها و در نهایت آگاهی از تصمیمات حیاتی است. در این راستا می توان به راهکارهای کلیدی فنی به کار گرفته شده در فرآیندهای پویش محیطی نظیر وبگردی، شاخص گذاری، نگاشت دانش، هم استنادی، هم واژگانی، هم رخدادی، الگوریتم رتبه صفحه، الگوریتم اچ. آی. تی. اس، داده کاوی، دسته بندی و خوشه بندی اشاره کرد. در مدت زمان نگارش این پژوهش تلاش شده است تا موسسات و کمپانی های در حال بهره بردن و یا خدمت رساندن در زمینه پویش محیطی وب محور شناسایی و اهداف و راهکارهای آن ها مورد بررسی قرار بگیرد و همچنین تکنیک ها و ابزارهایی که استفاده می کنند شناسایی و مطالعه شوند.

تصادفات رانندگی و مسائل تبعی آن یکی از مهم ترین چالش ها در کشور ما است که در راستای بهبود آن تحلیل ها و اقدام های مختلفی انجام شده است. یکی از این تحلیل ها، طرح ادعایی با عنوان «وقوع 60 درصد تصادفات برون شهری در 30 کیلومتری شهرها» و به دنبال آن، اقدام هایی هم چون راه اندازی پویش 30-60 با همکاری نهادهای مختلف بوده است. با توجه به هزینه بر بودن چنین اقدام هایی برای جامعه، ضروری است تا بر مبانی درستی استوار شده باشد. اما بررسی پیش فرض ها و نتایج حاصله در بررسی این موضوع، نشان می دهد که ابهاماتی اساسی در آن وجود دارد. این ابهامات هم در پویش مذکور و هم در برخی از پژوهش های مرتبط با آن مشاهده می شود. لذا پژوهش حاضر با هدف تببین این ابهامات و با روش کمی-کیفی به مطالعه این موضوع پرداخته است. در این راستا، از شیوه های تحلیل محتوا وتحلیل فضایی با استفاده از تکنیک تحلیل شبکه در نرم افزار Arc GIS 10. 2استفاده شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که حدود 85 درصد از راه های برون شهری کشور در محدوده 30 کیومتری شهرها قرار داشته و این محدوده بسیار وسیع تر از تصور پویش مذکور بوده و در نتیجه، برنامه ریزی ها و اقدامات نامتناسبی را به دنبال خواهد داشت. این امر ناشی از ابهام پویش موردنظر در تعریف و کاربرد مفهوم شهر دارد که در نتیجه باعث تحلیل های ناکارآمد شده است.